Mustafa Biyikli – Esad Pasa’nin Canakkale Cephesi

Bu eser, Çanakkale Savaşları’nda Şimal (Kuzey) Grubu Kumandanı olan Esad Paşa’nın (Yanyalı), 19 Haziran-7 Temmuz 1915 tarihleri arasında, cepheden Harbiye Nezareti, kumandanlıklar ve fırkalarla yaptığı yazışmalar ve telefon görüşmelerinden oluşmaktadır. Kayıtların altında, Şimal Gurubu Kumandanı ibaresi yer almakta, fakat Esad Paşa’nın adı yer almamaktadır. Lâkin zikrettiğimiz zaman diliminde Şimal Gurubu Kumandanı Esad Paşa olduğundan, bu yazışma ve görüşmelerin ona ait olduğu anlaşılmaktadır. Yazışmalardan bazılarının sağ alt köşesinde aynı deftere aynı kalemden derç edilmiş “Hasan” ibaresi kaydolunmuştur. Elimizdeki yazmanın bütünlüğünü bozmamak açısından “Hasan” ibaresi kaydolunmuş yazışmaları da kitaba dâhil etmeyi uygun gördük. Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Kütüphanesi’nde Nadir Eserler Bölümü’nde Mustafa Yeşil’in özel arşivinde el yazısıyla çizgili bir koçanın sayfalarına yazılmış olarak ortaya çıkan bu tahrirat ve telefon görüşmesi kayıtları, Yazma Eserler Defteri’nde 498 sıra numarası ile kayıt altına alınmıştır. İçerisinde 42 adet olarak yer alan yazışma ve telefon görüşmesi kayıtları, koçanın asıl sayfalarına el yazısıyla kurşun kalemle yazılmıştır. Elde edilen kayıtlar, koçanın kopya sayfalarıdır. Söz konusu kayıtlar, Çanakkale Kara Savaşları nda lürk askerinin cephelerdeki durumu; cephane, top, top mermisi miktar ve ihtiyacı; özellikle ellerindeki topların mahiyeti; cephede çekilen cephane sıkıntısı ve düşmanın yoğun ateşi karşısında eldeki cephanenin, özellikle top mermilerinin ne derece tasarruflu kullanılması gerektiği hakkında verdiği bilgiler açısından önem taşımaktadır. Şimal Gurubu Kumandanı Esad Paşa’nın cepheden yazıştığı ve görüşmeler yaptığı kumandanlıklar ise şöyledir: Beşinci Ordu Kumandanlığı, Dokuzuncu, On Altıncı ve On Dokuzuncu fırkaların Anafarta mıntıkası kumandanları, Dokuzuncu Ordu Kumandanlığı, Harbiye Nezâreti, Beşinci Ordu Menzil Yarma Kumandanlığı, Beşinci ve On Dokuzuncu Fırka Kumandanlıkları, Bahşi Köyü’nde Havan Bataryası Kumandanlığı, Beşinci Fırka Kumandanlığı, Anafarta Mıntıkası Kumandanlığı, Dokuzuncu Fırka Kumandanlığı, On Dokuzuncu Fırka Topçu Grubu Kumandanlığı, On Dokuzuncu Fırka Kumandanlığı, On Altıncı Fırka Kumandanlığı. Kitapta, Esad Paşa’nın söz konusu yazışmalarının kaydedildiği defterin tıpkıbasımı, yazışmalar ve görüşme kayıtları transkribe edilmek suretiyle verildi. Ayrıca, dili her ne kadar günümüz konuşma diline yakın ve pekâlâ anlaşılır olsa da, her kesimden okuyucuya hitap edebilmek arzusuyla kayıtların sadeleşmiş biçimiyle de sunulduğunu belirtmek isteriz. Kitabın hazırlanma sürecinde katkılarını esirgemeyen Çamlıca Basım Yayın Araştırma Kütüphanesi mensuplarına ve bilhassa Harun Tuncer’e teşekkür ederiz. Çanakkale Kara Savaşları’nda Mehmetçik’in cephelerdeki vaziyeti hakkında Esad Paşa’nın yansıttığı bu bilgi ve düşüncelerin yer aldığı söz konusu kayıtları sunmanın, Çanakkale Savaşları’nın daha iyi anlaşılması bakımından faydalı olacağı ve önemli bir katkı sağlayacağı düşüncesindeyiz. Ümit ediyoruz ki Çanakkale Savaşları’ndaki pek çok hadise, bu gibi orijinal eserlerin neşriyle gün yüzüne çıkacak ve geçmişe daha ilmî ve aydınlık bir nazarla bakmamızı mümkün kılacaktır. Yrd. Doç. Dr. Mustafa BIYIKLI Kütahya 2011 SADELEŞTİRME 1- Beşinci Ordu Erkan-ı Harbiye Başkanlığı’na, Tahrirat C. 2 Temmuz 1915 Telefon Orduca emir verilmedikçe cephane için Şimal Grubu’ndan menzile dönülmemiştir. Yalnız sözlü olarak gruba yapılan tebligat üzerine “Schneider” mermisi almak üzere gönderilen kollara sonradan dönmeleri emri verilmiştir. Şimdilik bir iki güne kifayet etmek üzere Kolordu’da ancak dört yüz sandık piyade cephanesi kalmıştır ve hiç bomba yoktur. Top cephanesinin ikmali için fırkalardan her gün şiddetle müracaat vaki olmaktadır. On altıncı Fırka’dan alınan bir ihtiyaç yazısı ekte takdim kılındı. Cebel ve sahra kolları hemen kâmilen boşta; bu sebeple daha önce istirham olunduğu üzere iki bin sandık piyade cep-hanesiyle bin beş yüz bomba ve mümkün olan topçu cephanesinin derhal verilmesi için gereken mercilere emir buyrulması istirham olunur. 2 Temmuz 1915 Şimal Grubu Kumandanı 2- Beşinci Ordu Kumandanlığı’na, Tahrirat Şarapnel 7. Alay 3. Tabur 1783 cebel 5. Alay 3. Tabur 1978 cebel 16. Alay 1. Tabur 1765 sahra 3 Alay 3. Tabur 1576 cebel (?) 60 Tekitle arz ve istirham olunduğu üzere Şimal Grubu’nun mevzi-indeki bataryaların cephane mevcutları yukarıdaki gibidir. Her bataryaya isabet eden mermi miktarı binden azdır. Hâlbuki gerek bir taarruzun vukuunda ve gerekse tarafımızdan yapılacak bir taarruza hazırlıkta her bataryanın bini aşkın mermi sarf ettiği tecrübeler neticesinde anlaşılmıştır. Şu halde mevzide bulunan bataryalar yetmez. Düşmanın devamlı bir taarruzu halinde cephanesiz kalması muhakkak olup Allah saklasın bu gibi bir felâkette cephanesiz kalmamak ve düşmanın günden güne takviye ettiği siperlerini tahriple terakkisine meydan vermemek üzere ara sıra obüs ateşiyle rahatsız etmeye şiddetle ihtiyaç olduğundan dün arz olunan iki bin piyade ve bin beş yüz bomba ile şimdilik sahra mermisi gelinceye kadar birkaç bin cebel ve mümkün olan miktarda on iki (… ) verilmesi için icap edenlere emir buyrulması istirham olunur. 3- Beşinci Fırka Kumandanlığı’na, 2 Temmuz 1915 tarihinde “Şimal Grubu Erkan-ı Harbiye Başkanı” imzasıyla tebliğ edilen bir emirde fırka ile beraber gidecek olan Beşinci Alay’ın Dördüncü Sahra Bataryası’nın yanında bulunan merminin yetersiz olmasından, Şimal Grubu’na ait olan hafif cephane kolu cephanesinin tamamen grupta bırakılması emredildi-ği halde bin şarapnel ile iki bin kadar tahrip tanesi yine Hafif Cephane Kolu’ndan alınarak birlikte gönderilmiştir. Mezkûr emrin icra edilmemesinin sebepleri ile buna cesaret edenlerin seri olarak bildirilmesi ve emredilen cephanenin hemen gruba iadesi gerekmektedir. 4 Temmuz 1915 Şimal Grubu Kumandanı 4- Beşinci Ordu Kumandanlığı’na, Tahrirat Malumları olduğu üzere düşman günden güne siperlerini tam bir ehemmiyetle takviye etmektedir. Bu siperlere karşı etkili olmak üzere Şimal Grubu’nda bulunan toplardan özellikle on beşlik ve yirmi birlik havanlarla on iki santimetrelik seri ateşli iki obüsün hemen mermileri yok denecek haldedir. Lütfen bu toplar için şiddetle ihtiyacımız olan tahrip tanelerinin seri bir biçimde getirtilmesine ve mevcutlarından yeteri kadarının gruba verilmesine müsaade buyrul-masını önemle arz ve istirham ederim. 4 Temmuz 1915 Şimal Grubu Kumandanı 5- Dokuzuncu, On Altıncı ve Ondokuzuncu Fırkaların Anafarta Mıntıkası Kumandanlarına, Telefon Düşman tarafından atılan mermi parçalarıyla alelhusus pirinç ve bakır aksamının, erler vasıtasıyla toplattırılarak Dersaâdet’e gönderilmesi, Başbakanlık Erkân-ı Harbiye Başkanlığı’nın emri gereğinden olmakla fırkalarca ağırlık(?) kumandanlarının yeterli sayıdaki askeri bu işle vazifelendirmeleri, toplanacak parçaların azar azar Beşinci Ordu Fırkası’na teslimi ve durumun bildirilmesi icap etmektedir.