Oguz Saygin – Insan Iliskilerinde 4×4 luk Iletişim

Üniversiteyi bitirip diplomayı almanın ilk heyecanı geçince kendi kendimi sorgulamıştım: Ben bu hayatta başarılı olmak için neler öğrenmiştim eğitim hayatım boyunca? Okuduğum bilim dalı iktisat olmasına rağmen bir bakkalın defterini tutacak kadar bile iktisat bilgisine sahip değildim. Çünkü defterlerin arasına gömülmekten hoşlanmıyordum. İnsan ilişkileri rakamlardan daha çok ilgimi çekiyordu. İktisat dersini insan ilişkileri dersi gibi anlatan iktisat hocamın anlattıkları dışında hiçbir dersin içeriği aklımda yoktu. Hocalarımdan sadece çizdikleri siyah tablolar ve yaptıkları eleştiriler kalmıştı. İnsani ilişkiler konusunda, ilkokulda, fazla girişken olmam sebebiyle işittiğim azarları hatırlıyorum. O yıllarda fazla girişken olmayı azar işitmekle çağrıştırır olmuştum. Ortaokulda ise en sevdiğim ders Türkçe idi. Çünkü hocamız Muharrem Tekdal her dersin yarısında bizlere kişisel gelişim dersi verir ve o zamanın tek kişisel gelişim kitabı olan Dale Carneige’nin “Söz Söyleme ve İş Başarma Sanatı” adlı kitabını okurdu. İnsan ilişkilerinin önemini ilk defa o zaman anlamıştım.. Lise yıllarında aklıma hep eğlenceli fikirler gelirdi. Öğretmenlerin bize fıkralar anlatarak ders vermelerinden, bizlerle futbol maçı oynamalarına kadar birçok şey… Her şeyin çok doğal ve eğlenceli olmasını istiyordum. Arkadaşlarımı, hocalarımı ve ailemi sürekli incelerdim. Bazılarının en basit bir işin bile doğru ve düzgün yapılmasına verdiği önemi gördükçe hep şaşırırdım. Rahmetli babamın en ufak bir şeye niçin o kadar çok sinirlendiğini anlayamazdım. Anneminse son derece sakin, soğukkanlı ve 10 sevecen tavırlarını gördükçe insanların neden bu kadar farklı olduklarını sorgular dururdum. Nişanlılık döneminde eşimin en çok beğendiğim özelliği, derli toplu ve düzenli olmasıydı. Bende olmayan birçok özellik onda vardı. Bazı özelliklerimiz oldukça farklıydı onunla. Örneğin evlendikten sonra mutfak lavabosunda ellerimi yıkamama neden tepki verdiğini hiç anlayamamıştım. Kafasına koyduğu her şeyi başaran oğlum Ekrem’in zorla başlattığım masa tenisi sporunda İstanbul şampiyonu olduktan sonra bu sporu bırakmasını da hiç anlayamamıştım. Oğlum Ekrem’in bulunduğu her toplumda kontrolü elinde tutmak istemesine rağmen, kızım Merve’nin kontrolü eline almak gibi bir kaygısının olmaması, sadece huzurlu bir ortam istemesi de bana ilginç geliyordu. İnsan kişilikleri üzerinde düşünmeye ve bunları incelemeye başladığımda eşimin, kızımın, oğlumun ve benim dördümüzün de ayrı karakterlerde olduğumuzu keşfettim. Önceleri aile fertlerini anlamaya çalışmakla sınırlı olan bu çabamı, daha sonra genel insan ilişkilerinde de uygulamaya başladığımı fark ettim.Onların ve iletişimde bulunduğum diğer insanların karakter özelliklerini öğrendikçe ilişkilerimiz daha samimi ve daha başarılı olmaya başlamıştı. “4×4’lük iletişim” kurmanın yolu, dört farklı karakteri tanımaktan geçiyordu. Bu karakterleri tanıdıkça ve bu bilgilerden yararlandıkça deneyimlerimi ve gözlemlerimi daha sistematik bir hale getirmeye karar verdim ve elinizdeki bu kitap ortaya çıktı. Hepimize dört dörtlük iletişimler diliyorum. — Farklı Karakterleri Tanımak ve Etkili İletişim Gerek iş hayatında, gerek özel hayatımızda, hatta kendimizle olan iletişimimizde “mutluluk” büyük ölçüde “iyi ilişkiler kurabilme yeteneğimize” bağlıdır. Herkes çok iyi bir iletişim ustası olamayabilir; ama en azından çevresiyle olan ilişkilerinde bazı bilgileri öğrenerek iletişim çatışmaları yaşamadan hayatını “mutlu” bir şekilde sürdürebilir. insanlar arasındaki sürtüşmeler, genellikle kişiler arasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. İnsanların kendi karakterlerini daha iyi tanıyıp anlamaları ve etraflarındaki bireylerle iyi iletişimde bulunmaları sonucunda toplum, maddi ve manevi anlamda pozitif değerler kazanacaktır. Unutmayalım ki toplum, bir zincire benzer. Bir zincir, halkasının en zayıf olduğu yerden kopar. Zincirin kopmaması için onu oluşturan her halkanın sapasağlam, güçlü ve mükemmel olması gerekir. Bugüne kadar binlerce kişiye ve aileye danışmanlık yaptım, Türkiye’nin birçok yerinde ve yurt dışında seminerler verdim. Bu eğitimlerde gördüm ki insanlar en çok karakter farklılıklarını bilmemekten dolayı iletişim problemleri yaşıyorlar. Bu kitabımı / 12 yazmamdaki amaç da sizlerin bu farklılıkları aleyhinize değil, lehinize döndürebileceğinize inanmamdan kaynaklanıyor. Sizler de bu bilgilerden sonra insan karakterlerini daha iyi anlayarak öncelikle kendinizi, sonra da çevrenizdekileri tanımış olacaksınız. Bu farklılıkları farketmenizle iletişimde sık sık yaptığınız hataları yapmayacak ve iletişim problemlerinizi çözeceksiniz. Sizlere bu kitapta yaşadıklarımdan sunduğum canlı örneklerden de anlaşılacağı gibi bu farklılıklarla evimizde, işimizde, sosyal hayatımızda, kısacası hayatımızın her anında karşılaşıyoruz. İyi bir iletişimin temelinde işte bu karakter farklılıklarının farkında olmak yatıyor. 30 yıllık eğitim hayatımda edindiğim bilgilerin ışığında karakterlerle ilgili olarak şunları rahatlıkla ifade edebilirim: Bu kitabın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılı olarak ele alacağımız 4 farklı insan karakterinin hiçbiri diğerinden ne daha iyi, ne – daha kötüdür; her birinin güçlü ve zayıf yönleri vardır. Önemli olan, iletişim sürecinde bu farklılıkların bilincinde olmaktır. q İnsanlara huzur veren ve herkesin yardımına koşan barışçıl sevecen insanlar bazen bu yüzden kendi işlerini aksatabilirler. Q Çevrelerine neşe saçan bazı insanlar bu tavırlarını abartırlarsa itici olabilirler. ? Bazı insanlar büyük bir enerjiye sahiptirler. Kafalarına koydukları her işi başarabilirler. Ancak bunu yaparken etraflarındaki birçok insanı da incitebilirler. ? Bazı insanların en güçlü yönü, ise planlı ve programlı olmalarıdır. 13 Her şeyi kusursuz yapmaya çalışan bu insanların katı kuralları çevrelerindeki insanları zaman zaman sıkabilir. Yukarıdaki satırlardaki yaklaşım farklılıkları, aslında 4 farklı karakterin hayata karşı 4 farklı tutumunu dile getirmektedir. İnsanlarda bu karakterlerin her birinden az ya da çok bulunmasına rağmen her insanın çalışma tarzını etkileyen esas bir karakteri vardır. Bu dört karakterin hepsi de bizde mevcuttur. Ama bunlardan birisi davranışlarımızı ve yaptığımız işi en çok etkileyen baskın karakterimizdir. Karakterlerin Dağılımı Uzun zamandır devam eden seminerlerimde, önce bu dört karakterin özelliklerini anlatarak bir giriş yapıyorum. Sonra da baskın karakteri belirleyeceğimiz bir test yaparak herkesin temel karakterini tespit ediyorum. Aynı karakter kategorisindeki kişilerin aynı grupta yan yana oturmasını istiyorum. Katılımcılar dört gruba ayrılıyorlar ve her seferinde de gruptaki sayıların birbirine yakın olduğunu görüyorum. Bu dört grubun ülkelere ve dünyaya yayılışları da aynı şekildedir. Dört farklı insan tipi vardır ve hepsinin nüfusa dağılımı birbirine yakındır. Gerek seminerler, gerekse yaptığım danışmanlıklarda insanları yakından incelediğimde dört farklı karakterden de başarılı liderler, iş adamları, anneler-babalar ve öğretmenler çıktığını gördüm. Ayrıca bu başarılı kişilerin, başkalarını kendi karakterlerine uymaya zorlamak yerine diğer karakterlerle uyum sağlamaya ça14 İnsan İlişkilerinde 4×4’lük İletişim Bu dört grubun ülkelere ve dünyaya yayılışları da aynı şekildedir. Dört farklı insan tipi vardır ve hepsinin nüfusa dağılımı birbirine yakındır. lışmalarının başarılarındaki en büyük faktör olduğunu tespit ettim. Hepimiz kendimizin görmediği ama dışımızdaki insanların fark ettiği karakterimizin baskın özelliklerinin diğer insanlarda meydana getirdiği etkiyi görüp davranışlarımızda dikkat etmemiz gereken yönlerimizi fark etmeliyiz. Çünkü her bir karakterin taşıdığı özelliklerin, farklı karakterlerdeki diğer insanlar üzerinde az ya da çok stres yapan yönleri vardır. Dengeli ilişkiler kurmak için, birlikte çalıştığımız insanların karakteristik davranış biçimleri ile uyum içinde olmamız gerekir. Farklı kişilerle uyum sağlamak için bazen onları güçlendirecek önerileri; bazen düzenli, planlı ve programlı bir hayatı; bazen yapılacak işlerin hareketli ve heyecanlı taraflarını; bazen de onları huzura kavuşturacak önerileri bilmemiz ve bunları onlarla paylaşmamız, iletişim açısından çok önemlidir. İnsanlar hayatlarına bir şekil verebilirler; ancak yapılarındaki temel özellikler değiştirilemez. Burada önemli olan, insanların hayatını kişiliklerine ve yapılarının temel özelliklerine uygun olarak nasıl değiştirebileceğimizi bilmektir. Mesela bir eser yapmak istersek, bunun için hammaddeler çeşit çeşittir. Mermer, elmas, granit, …gibi. Eserimizi oluştururken bunlardan birini seçeriz. Fakat, burada biz bir mermeri aldığımızda ne kadar çabalarsak çabalayalım bunu bir elmasa çevirebilir miyiz? Tabi ki hayır. Biz ancak mermeri alır, zımparalar ve ona bir şekil verebiliriz. Ama hammaddeyi değiştiremeyiz. Önce Kendimizi Tanımakla İşe Başlamalıyız Özellikle iş hayatında birbirimizin çalışma biçimini anlamaz-sak stresimiz artar ve üretkenliğimiz azalır. Unutmamalıyız ki geFarklı Karakterleri Tanımak ve Etkili İletişim 15 rek toplumda, gerek aile içinde ve gerekse modern organizasyonlar içinde hemen her pozisyonda “başkaları ile iyi ilişki kurma becerisi” başarının çok önemli bir faktörü haline gelmiştir. Yani iletişimin “olmazsa olmaz”ı insanlarla iyi ilişkiler kurabilme becerisidir dersek abartmış olmayız. Bu beceri de insan karakterlerini tanımaktan geçiyor. Kendimizi anlamamız, gerçekten kim olduğumuzu, neden böyle davrandığımızı, olumlu yönlerimizi, onları nasıl güçlendireceğimizi ve olumsuz yönlerimizle, onları nasıl olumluya çevireceğimizi bilmek, bu karakter özelliklerini bilmemizden geçiyor. Kendimizi tanımadan, kişiliğimizi geliştirmeden başkalarıyla geçinmeyi öğrenemeyiz. İçimizdeki kaynaklan fark edip en iyi şekilde kullanmayı bilirsek potansiyelimizin boşu boşuna akıp giden bir su gibi ziyan olmasına da izin vermeyiz. O suyun önüne bir baraj yapar ve onu kendi lehimize kullanabiliriz. Böylece hayatı ve insanları olduğu gibi kabul edecek ve aslında farklılıkların bir yap-bozun küçük parçalarının yerine konduğunda meydana getirdiği anlam gibi çok şeyler ifade ettiğini farkedeceğiz. Parçalar farklı ve bu farklılık iyi bir şey; çünkü bizler puzzle’ı ancak bu farklı parçalarla bütünleştirebiliriz. İşte her biri bir boşluğu tamamlayan bu karakter özelliklerini iyi bilirseniz; ? İnsanları daha doğru anlar ve kendinizi de onlara daha doğru anlatabilirsiniz. ? İkna kabiliyetiniz artar. ? Strese girmezsiniz ve karşınızdaki insanların strese girmesine sebep olmazsınız. ? Liderlik becerileriniz gelişir. Kendimizi anlamamız, gerçekten kim olduğumuzu, neden böyle davrandığımızı, olumlu yönlerimizi, onları nasıl güçlendireceğimizi ve olumsuz yönlerimizle, onları nasıl olumluya çevireceğimizi bilmek, bu karakter özelliklerini bilmemizden geçiyor. 16 Daha iyi bir anne, daha iyi bir baba ve daha nitelikli bir insan olursunuz. Evinizde ve iş yerinizde daha mutlu ve huzurlu bir hayat yaşarsınız.. İnsan başkalarının karakterini tahlil etmeden önce kendi karakterinin özelliklerini, olumlu ve olumsuz yönlerini yakından tanımak zorundadır. Bunu en iyi dile getiren de yine kendi kültür kaynaklarımızdan Yunus Emre’dir: ilim ilim bilmektir ilim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin Bu nice okumaktır Bölüm 2 Test Uygulaması Farklı karakterlerin özelliklerini tespit etmede bir ölçü olarak bu bölümde bir test uygulaması yer almaktadır. Aşağıdaki test, her biri dört şıktan oluşan 15 soru içermektedir. Seçeneklerde belirtilen özelliklerle size ne derecede uyarsa ise ona göre puan veriniz. Puanlandırma Her sorunun altında 4 şık yer almaktadır. Soruları cevaplarken size en uygun seçeneğe XX işareti, o seçenekten sonra size en uygun gelen seçeneğe ise X işareti koyun. Seçeneklerden sadece iki şıkka işaret koyun, eğer sadece tek şıkka işaret koyacaksanız o şıkka XX işareti koyun. Bir cevap örneği üzerinde açıklayalım: Burada kişi kendini en çok (B) şıkkına yakın görmüş ve o şıkka XX koymuş. Bundan sonra kendisine en uygun gelen şık ise (A) olduğu için ona da X koymuş. Test sonunda A, B, C, D gruplarına işaretlediğiniz için verdiğiniz X’leri XX=1 X=2 olmak üzere toplayın. Not: XX=2 Puan X= 1 Puan olarak değerlendirilecektir. Derecelendirmeden sonra A, B, C, D, şıklarının puanlarını ayrı ayrı sayın. En son olarak bu şıkların toplam puanlarını kıyaslayın. 18 Hangi gruptaki puanınız ağırlıkta ise baskın karakter özelliklerinizin o gruba girdiği anlaşılacaktır. Not: Aşağıdaki test sizin ağırlıklı olarak hangi gruba ait olduğunuzu ortaya çıkaracaktır, bu yüzden testi işaretlerken şu anda sahip olduğunuzu işaretleyiniz. Test 1. Aşağıdaki beyitlerden hangisi sizi daha iyi anlatır? a. Güçlü, kararlı, girişken ve doğuştan liderim Düşer kalkar, yoluma devam ederim. b. Hayata anlamlı renkler katar, eğlenceyi severim Ömür boyu herkesin mutlu ve neşeli olmasını dilerim. c. Her anımı huzurlu ve sakin geçirmek isterim Kavga gürültü sevmem, işlerimde en kolay yolu seçerim. d. Her şeyin mükemmel, düzgün, kusursuz olmasını isterim ilişkilerimde saygılı ve mesafeli olmayı severim. 2. Genellikle hangi tempoda ve nasıl konuşursunuz? a. Hızlı ve sonuca yönelik b. Çok hızlı, heyecanlı ve eğlenceli c. Daha yavaş ve sakin d. Normal ve söyleyeceklerimi aklımda tartarak 3. Bir işe motive olmanızı sağlayan en önemli unsur hangisidir? a. Sonuçları düşünmek b. Onaylanmak, takdir edilmek c. Gruptaki arkadaşlarımın desteği d. Etkinlik, düzen ve disiplin 19 4. Çalışma tarzınız hangisine uygundur? a. Yoğun ve hızlıyımdır. Aynı anda birkaç işi bir arada yapabilirim. b. Özgür bir ortamda çalışırım. İnsan ilişkileri odaklıyımdır. c. Ön planda olmayan ama gruba her türlü desteği veren bir yapım vardır. d. Ayrıntıları önemserim ve tek bir konuya odaklanarak çalışırım. 5. Çalışma temponuzu nasıl değerlendiriyorsunuz? a. Hızlı bir tempoda çalışır, çabuk karar almayı severim. b. işlerin rutin ve sıkıcı olmadığı ortamlarda yüksek motivasyonla çalışırım. c. Nadiren aceleciyimdir. Geç de olsa üstlendiğim işi bitiririm. d. Ayrıntılı düşünerek karar veririm. İş bitirici bir tempoyla çalışırım. 6. Hangisi sizi daha çok rahatsız eder? a. Zaman israfı ve işlerin gecikmesi b. Tekrar gerektiren işler ve monotonluk c. Çatışma ortamı ve anlaşmazlıklar d. Yanılmak ve yapılan hatanın tekrarlanması 7. Bulunduğunuz gruplarda hangi konumda daha başarılı olursunuz? a. Olaylara yön veren ve otoriteyi kullanan b. insanları motive eden ve neşelendiren c. Uzlaştırıcı ve grup içindeki uyumu sağlayan d. Bilgi sağlayıcı, araştırıcı ve olayları takip eden 8. Hangisi sizi daha çok strese sokar? a. Olaylar üzerindeki güç ve kontrolümün azaldığını hissetmek b. Sıkıcı, rutin işler yapılan bir ortamda bulunmak c. Beni aşacağını düşündüğüm sorumluluklar üstlenmek d. Düzensiz ortamlar ve eksik yapılan işler 20 9. Bir öğretmeninizin incelediği notunuzu artırdığında nasıl tepki verirsiniz? a. Bunu zaten hak ettiğimi düşünürüm. b. Çok sevinirim ve sevincimi belli ederim. c. Hocama teşekkür eder ve saygı duyarım. d. Kağıdımı görmek isterim. Hocamın nerde hata yaptığını merak ederim. — a. Konunun ana hatlarının konuşulması için, sonucun belli olmasından hemen sonra çıkmayı tercih ederim. b. Toplantı eğlenceli bir şekilde devam ettiğinde sonuna kadar kalmayı, sıkıcı olmaya başladığında erken çıkmayı tercih ederim. c. Toplantının huzur içinde geçmesi ve güzel kararlar çıkması için üstüme düşeni yaparım. d. Toplantıya vaktinden önce gelir, tüm detayları not eder ve bir değerlendirme yapmak için geç çıkarım. 11 Kendinizde gördüğünüz en zayıf yönünüz hangisidir? ; a. İnsanlar işleri istediğim gibi yapmadığında ve seri olmadıklarında sinirlenmek. b. Düzensiz, dağınık ve programsız olmak. c. Kimseye hayır diyememek ve başkalarının işine koşarken kendi işimi aksatmak. d. Her şeyin kusursuz ve mükemmel olmasını istemek, insanlar buna uymadığında sinirlenmek. 12. Kendinizde gördüğünüz en güçlü yönünüz hangisidir? a. Kısa sürede karar alan ve harekete geçen yapım. b. Girdiğim ortamlara neşe ve heyecan katan tarafım c. Her türlü ortama uyum sağlamam ve çatışmaları önleme gayretim. d. Her şeyi planlı, programlı ve düzenli yapma huyum. 13. Aşağıdaki ifadelerden hangisi sizi daha iyi tanımlar? a. Güçlü, kararlı, otoriter ve yönlendirici b. Popüler, neşeli, sevimli ve muzip c. Barışçıl, sevecen, uyumlu ve sakin d. Tertipli, düzenli disiplinli ve planlı 14. Çalışma masanızda nelere dikkat edersiniz? a. Öncelik verdiğim şeyleri yapacak şekilde düzenlenmiş sade bir masayı tercih ederim. b. insanlara karmakarışık gelen ama benim aradığım her şeyi bulduğum bir masada çalışırım. c. Önce masamın üzerine gerekli olan her türlü araç gereci koyarım. Sık sık kalkarak enerjimi harcamak istemem. d. İyi bir iş çıkarmam için masam son derece derli, toplu ve düzenli olmalıdır. 15. Ertesi gün çözülmesi gereken bir problem varsa o akşamki ruh haliniz nasıl olur? a. Çok büyük tedirginlik duymam, çünkü ertesi gün o işi olması gerektiği gibi yapacağımdan eminimdir. b. Çok tedirginlik duymam, çünkü nasıl olsa işler bir şekilde hallolacaktır. c. Sorumluluğun üstümde olmasından dolayı tedirginlik duyarım. d. Tedirginlik duyarım ve gecenin büyük bir bölümünde problemin nasıl çözüleceğiyle ilgili planlar yaparım. Değerlendirme: Aldığınız puanların toplamını,şıklara göre aşağıya not edinil. A-B-C-D-……………………………………………… 22 Testin Değerlendirmesi A şıkkındaki puanlarınız ağırlıklı ise siz güçlü kararlı yapıya sahip kırmızı karakterli bir kişisiniz. B şıkkındaki puanlarınız çok ise siz popüler neşeli sarı karakteri ağır basan bir kişisiniz. C şıkkındaki puanlarınız çok ise siz barışçıl sevecen yeşil karakterli bir kişisiniz. D şıkkındaki puanlarınız çok isetertipli düzenli yapıya sahip mavi karakterli bir kişisiniz. Testin sonunda çıkan bu renklerin anlamı nedir peki? Kırmızı, sarı, mavi, yeşil karakterli olmak ne anlama geliyor? Bu bölümden sonraki kısımlarda, karakterlerin anlamları üzerinde durulacaktır. Tarih boyunca insanları ve onların davranışlarını anlamamıza yardımcı olacak birçok yöntem bulunmuştur. Bu yöntemlerin kimisinde bazen sadece davranışın olmaması-olması gibi iki değişkenli boyutu üzerinde durularak kişilik analizi yapılmış; bazıların da insanın daha karmaşık boyutları vurgulanmıştır. Ancak geçmişten günümüze bütün yöntemlerin bir analizi yapıldığında insanların temel anlamda 4 farklı gruba ayrıldığı görülmektedir. Bu çalışmamızda da bu 4 farklı karakteri sarı, kırmızı, mavi ve yeşil olmak üzere 4 farklı renkle simgelenmiş olarak bulacaksınız. Burada yapmış olduğumuz sınıflandırmadaki özellikler bu konuda daha önceden yapılmış araştırmalar ve onların sonuçlarıyla da paralellik arz etmektedir. Bu eserde 4 farklı karakter renklerle ifade edilecektir: 1. SARI: Çılgın bir renktir, neşeyi ve hareketi simgeler. Kitabımızda popüler, neşeli, kabına sığamayan kişileri bu renkle simgeedik. 2. MAVİ: Asaleti ve ciddiyeti simgeleyen bir renktir. Tertipli, düzenli, kuralcı ve disiplini seven insanlar bu gruba girerler. 24 3. KIRMIZI: Canlı ve dikkat çekici bir renktir. Gücü, kararlılığı ve sahiplenmeyi simgeler. Güçlü, kararlı ve yönetme eğilimli kişileri bu renge uygun gördük. 4. YEŞİL: Rahatlatıcı ve huzur verici bir renktir. Sükuneti ve uyumu simgeler. Kitabımızda barışçıl, uyumlu ve sevecen kişileri bu renkle simgeledik. 1960’larda Dr. David Merrill, “girişkenlik” ve “tepkisellik” olarak ikiye ayırdığı davranış kümesinin, diğer insanların nasıl davranma eğilimi gösterdiklerini anlamakta yararlı olduğunu keşfetti. Bunun sonucunda aşağıda görülen sınıflandırmayı yaparak insanları 4 gruba ayırdı: